ლიტერატურა ინტერნეტის ვირტუალური სარკმლიდან - (ნინო დარბაისელი)

ბელა ჩეკურიშვილი გაზიარება

,,24 საათი\" რევიუ - 2008-07-07 1

ქართულ სინამდვილეში 4 ლიტერატურული ინტერნეტფორუმი არსებობს, და თუ ამ საიტებზე არმყოფ ძველი თაობის პოეტებსაც გავითვალისწინებთ, გასაკვირი არ იქნება დათო ჩიხლაძის სიტყვები, რომ დღეს მკითხველი რევანშს იღებს ავტორზე, ანუ, ლექსის წერა და შესაბამისად, ინტერნეტსივრცეში განთავსება დაიწყო ყველამ, ვისაც კი პოეზია უყვარდა.
რა სახე აქვს თანამედროვე ქართულ პოეზიას, როგორ აღიქმება იგი ლიტერატურის კრიტიკოსთა თვალით, რა ტენდენციები შეიმჩნევა ინტერნეტსივრცეში განთავსებულ ლიტერატურულ საიტებზე, სადაც შემფასებელიც და ნორმების დამდგენიც მკითხველია?
ამ საკითხებზე გვესაუბრება პოეტი და ლიტერატურისმცოდნე ნინო დარბაისელი, რომელიც ოჯახთან ერთად ამჟამად აშშ-ში, ქალაქ ნეშვილში ცხოვრობს და აქტიურად თანამშრომლობს ქართულ ლიტერატურულ ფორუმებთან.

ნინო დარბაისელი: \\\"როგორც ლიტერატურათმცოდნე მუდმივად ვცდილობ, ქართულ ლიტერატურაში მიმდინარე პროცესების საქმის კურსში ვიყო. ამის კარგ საშუალებას კომპიუტერი იძლევა. ვწერ და ინტერნეტ გამოცემებში ვაქვეყნებ ლიტერატურულ-კრიტიკულ წერილებს. გულდასაწყვეტია, რომ ფორუმ \\\"ებლიტფოზე\\\" შექმნილი პრობლემების გამო დამეკარგა თითქმის დამთავრებული ნაშრომი \\\"როგორ ვიყავი პოეტი\\\". პრაქტიკულად, ეს იყო კრიტიკული თვითანალიზი, სადაც შეჯამებული მქონდა საკუთარი შემოქმედება\\\".

- რა შეიცვალა თანამედროვე პოეზიაში?

- ქართული ცნობიერების ვესტერნიზაცია ფორსირებულად მიმდინარეობს და დღევანდელი ქართველის ცნობიერება დიდად განსხვავდება თუნდაც 10 წლის წინანდელისაგან. ეს ცხოვრების ყველა ასპექტში შეინიშნება და მათ შორის - ხელოვნებაშიც. თემები, რაც საბჭოთა დროს ტაბუირებულობის გამო ფასეული იყო, დღეს აქტუალური აღარ არის. ეს ეხება როგორც ზოგადად ქართულ ხელოვნებას, ასევე პოეზიას. ეს იმაშიც აისახა, რომ ეროვნული ცნობიერების ნაცვლად ნელ-ნელა მკვიდრდება მოქალაქეობრივი აზროვნება. დღეს აღარ არის მკითხველის მოთხოვნა პატრიოტულ ლექსზე და ძალიან ძნელია ასეთი ლექსის დაწერა. თანამედროვე გლობალურ სივრცეში ინტეგრირება ეროვნული ნიშნით კი არა, სახელმწიფოებრივი ნიშნით უნდა შევძლოთ.

ის ჟანრობრივი მრავალფეროვნება, რაც დასავლური, მაგალითად, ამერიკული თანამედროვე პოეზიისთვისაა დამახასიათებელი, ქართულში უბრალოდ არ არსებობს. მიჩნეულია, რომ ქართული აზროვნება ეთნოფსიქოლოგიური თვალსაზრისით, ბინარულია, აქედან გამომდინარე, ჩვენი ფსიქოლოგია ორ პოლარულ წერტილს შორის განფენილ მრავალფეროვნებას ვერ ჰგუობს: ან კარგი ხარ, ან ცუდი. შესაბამისად, თუ პოეტი ხარ, უნდა პირველი იყო. ერთ-ერთ ჩემს ამერიკელ კოლეგას ვთხოვე, შეერჩია 10 საუკეთესო თანამედროვე ამერიკელი პოეტი, რომ მეთარგმნა და ძალიან გაუკვირდა: საუკეთესო, რის მიხედვით - მიმდინარეობების, გამოქვეყნების თუ გაყიდვების? მენეჯმენტი, მათ შორის პოეზიისაც, დღეს უკვე მართვადია და შეიძლება, რომ არაფრისგან შექმნა პოპულარული სახე, ასე რომ პოპულარობაც დღეს ნაკლებად გამოდგება პოეტის საზომად.

ზოგადად, ქართული პოეზიის განვითრებაში დადგა მომენტი, როცა მას მიეცა შესაძლებლობა იყოს წმინდა ლირიკა. დღეს შეგიძლია, რაც გინდა გააკეთო, აღარ არსებობს ინსტანცია, რომლის წინაშეც პოეტს მოუწევს პასუხისმგებლობა. იგი თითქოს თავისუფალია, მაგრამ რა ღირებულებებს სძენს და შესძენს ჩვენს პოეზიას ეს თავისუფლება, ცალკე მსჯელობის საგანია.

- პოეტის როგორ ტიპს მივიღებთ ბოლოს?

- საბოლოოდ ჩვენ მივიღებთ პოეტისა და კრიტიკოსის იმგვარ ტიპს, როგორც დასავლეთშია. იქ ტერმინი \\\"პროფესიონალი\\\" გამოიყენება ისეთ შემთხვევაში, როდესაც ადამიანს თავისი საქმიანობა ხელობად, საარსებო საშუალებად გაუხდია. ამ სახით, პროფესიონალი პოეტი არ არსებობს დასავლეთში, ვინაიდან ლექსით თავს ვერავინ ირჩენს. პოეტის რეგულარული, წლიური შემოსავალი იქ 0,000 000 დოლარის, ანუ არაფრის ტოლია. კრიტიკოსისა - მეტია, რადგან მისთვის არსებობს საკონტრაქტო სამუშაო ადგილები სხვადასხვა გამომცემლობებში. ვფიქრობ, საქართველოში იმის ილუზია არავის უნდა ჰქონდეს, რომ ჩვენი ქვეყანა განვითარებული ეკონომიკის პირობებში პოეტებს დააფინანსებს.

- ხომ არ არის ანაქრონიზმი საქართველოში პოეზიის ამგვარი ბუმი, მაშინ როცა მთელ მსოფლიოში პოეზია ძალიან არააქტუალურია?

- იყო დრო, საუკუნეებიც კი, როცა ლიტერატურის გვართა შორის პოეზია იყო წარმმართველი, დასავლეთში კარგა ხანია, პოეზიამ ადგილი დაუთმო პროზას. ფანტასტიკა, პოლიტიკური დეტექტივი და დოკუმენტური პროზა ყველაზე პუპულარული ჟანრებია და რაც უნდა უცნაურად ჟღერდეს, თანამედროვე ქართულ პროზაშიც უფრო მკვეთრი სახეებია, ვიდრე პოეზიაში.

- თანამედროვე ქართული პოეზიის ყველაზე დიდ ნაკლად რა შეიძლება მივიჩნიოთ?

- თანამედროვე ქართული პოეზიის ყველაზე დიდი ნაკლი თემატური სიმწირე, გამომსახველობით ფორმათა ერთფეროვნებაა და მეტადრე, რიტმული მონოტონურობაა. ზოგადად, რიტმი წარმმართველია ხელოვნებაში.

გამიხარდება ხოლმე, როცა ლიტერატურულ საიტზე განსხვავებულ ინტონაციას, რიტმს შევხვდები. მეჩვენება, რომ ახალგაზრდა პოეტების ერთი ნაწილის წარმოდგენით, არსებობს მხოლოდ ორი ლექსი: ათმარცვლიანი კონვენციური და ვერლიბრი, ისინი ნაკლებად ეძიებენ სიახლეებს ლექსის წერისას. უარყოფენ ან არ იცნობენ ტრადიციას, სამაგიეროდ ბაძავენ ერთმანეთს. მათში ნაკლებია ნებისმიერი შემოქმედისთვის ბუნებრივი სურვილი, შექმნას რაიმე ორიგინალური, გამორჩეული. შეიძლება ექსპერიმენტი არ გამოგივიდეს, მაგრამ ხომ უნდა სცადო მაინც.

- ქართულ ლიტერატურაში მწვავედ დგას კრიტიკოსის და რედაქტორის პრობლემა. როგორც ლიტერატურათმცოდნე, ამას რით ახსნიდით?

- წესისამებრ, ხელოვნების ნებისმიერ სფეროში, ვიდრე ისტორია დაიწერება, თავის სიტყვას ამბობენ კრიტიკოსები, თუ ავტორი კრიტიკის ხედვის არეში ვერ მოხვდება, იგი დარჩება ლიტერატურული პროცესების მიღმა. 90-იანი წლების საქართველოში ლიტერატურული კრიტიკის ადგილი დაიკავა სოციალურმა კრიტიკამ, რომლის შეწავლის ობიექტი იყო არა პოეზია, არამედ, პოეტი, როგორც სოციალური ინდივიდი, ამ ტალღამ ჩაიარა, ახალ თაობაში ჯერჯერობით არ ჩანან კრიტიკოსები. საბედნიეროდ, გვყავს წინათაობელი საუკეთესო პროფესიონალი კრიტიკოსები თეიმურაზ დოიაშვილი და ლევან ბრეგაძე, მათი მომდევნო თაობიდან - როსტომ ჩხეიძე, თამაზ ვასაძე, გია არგანაშვილი, ნუგზარ მუზაშვილი და სხვანი. საინტერესოდ მუშაობს მარსიანი, თუმცა ბევრ რამეში არ ვეთანხმები.

ბეჭდვით ლიტერატურულ საშუალებებში, მათი სიმცირის გამო, პოეტის დაფიქსირება ნაკლებად ხდება. ლიტერატურულ პერიოდიკაში რედაქტირებული, სელექციაგავლილი ავტორები ხვდებიან და არსებობს გარკვეული ნორმები და შეფასების კრიტერიუმები. რასაკვირველია, ჩემთვის როსტომ ჩხეიძის ჟურნალში ერთი პუბლიკაცია უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე ლიტერატურულ საიტზე დადებული 100 ლექსი. ლიტერატურული საიტი მოწოდებულია, დააკმაყოფილოს პოეზიის მოყვარულთა ფართო და მრავალფეროვანი საზოგადოების მოთხოვნილება, და ამგვარი საიტები პროფესიონალი ავტორებისათვის ნაკლებად არის განკუთვნილი, თუმცა კი, ქართული სივრცე იმდენად პატარაა, ბეჭდვითი გამოცემები კი იმდენად მცირე, რომ პროფესიონალიც და დილეტანტიც ერთად არის ამ საიტებზე თავმოყრილი. ნაწარმოებზე კომენტარს იმის მიხედვით ვტოვებ ხოლმე, პროფესიონალთან მაქვს საქმე, თუ დილეტანტთან.

- ლიტერატურული საიტებზე თავმოყრილი ნაწარმოებების ხარისხზე არცთუ დადებითი მოსაზრებები არსებობს, თუმცა კი, თქვენც თანამშრომლობთ მათთან.

- ლიტერატურული საიტი არ არის პროფესიონალთა ვირტუალური თავშესაფარი, მაგრამ ვერ ვიტყვით, რომ პროფესიონალმა მას არ უნდა შეხედოს. თუნდაც იმიტომ, რომ იცოდეს, რა ტენდენციებია და კიდევ, მას აქვს ალბათობა იქ თავის მკითხველს შეხვდეს. საიტი მკითხველთა ფართო სპექტრს მოიცავს და ვისურვებდი, უფროს თაობას დაეძლიოს კომპიუტერის ბარიერი, რათა თაობებს შორის წყვეტილობის ამგვარი ილუზია არ იქმნებოდეს.

როდესაც ვსაუბრობთ ქართულ პოეზიაში მაგისტრალურ და მარგინალურ დინებათა ურთიერთობაზე, უნდა ვაღიაროთ, ეს ორი დინება ჩვენთან მაინც მუდმივად პარალელური და ჩანაცვლებადია და მათ შორის გადამწყვეტი კონფლიქტი არასოდეს მომწიფებულა. დღევანდელი პროცესების დინამიკაზე დააკვირვება მაფიქრებინებს, რომ დადგა მომენტი, როცა მარგინალური დინება მზადაა, დაიკავოს მაგისტრალის ადგილი და თავის ზურგზე იწვნიოს ის სიმძიმე, რაც მაგისტრალს მოჰქონდა.

-ახალმა თაობამ რა ახალი ღირებულებები მოიტანა?

-ტრადიციულად, ქართული პოეზიის ღირებულებათა შკალაზე პირველ ადგილზე იდგა პარტიოტული ლირიკა, მეორეზე - სატრფიალო. პატრიოტულმა აქტუალობის ხარისხი დაკარგა, სამოქალაქო და ყოფითი ლირიკით ჩანაცვლდა, ხოლო სიყვარულის ერთი ნარატივი ჩაანაცვლა მეორემ, რომელიც გარეგნულად ეროტიული პლანის გამძაფრებით გამოირჩევა, არსობრივად კი თითქმის იგივეა. ლიტერატურულ საიტს ასეთი ლოგოც კი შეიძლება დავურთოთ: \\\"ადამიანს აქვს თვითგამოხატვის უფლება. პოეტი-ადამიანია!\\\"

ლექსი გახდა მეტად გულწრფელი, გულწრფელობის გამო აღარავინ ფერხდება, აღარავინ ისჯება. რასაკვირველია, ხელოვნებას ნორმალურზე მეტად ანომალური მოვლენები აინტერესებს, ამიტომ მიეცა რა თავისუფლება თანამედროვე ხელოვანს, იგი საუბრობს თავის ტკივილზე, ცოდვაზე და დანაშაულზე, და აღარ სჭირდება წარმოადგინოს საკუთარი თავი გმირად, ანუ \\\"მე\\\" - იდეალად. ტრადიციულად, მთელი ქართული ხელოვნების ნაკლი იყო ქალის იდეალიზაცია. დღეს ეს პრობლემა აღარც დგას, მაგრამ თანამედროვე ქართულ პოეზიაში გულწრფელობა, როგორც მხატვრულ-ესთეტიკური თამაში რეალურმა, სოციალურმა გულწრფელობამ ჩაანაცვლა. მაგრამ დგება პრობლემა: რამდენად ღირებულია პროდუქტი, რომელიც ამის შედეგად მიიღება? რას მატებს იგი პოეზიას-სიტყვიერი ხელოვნების დარგს?

ასე გამოიყურება ჩემთვის დღევანდელი ქართული პოეზიის პრობლემატიკა ინტერნეტის ვირტუალური სარკმლიდან და ეს ცხადია, სრული სურათი ვერ იქნება.